*Bu yazı Istanbul Art News Nisan, 2018 Sayı: 51 Piyasa eki için yazılmıştır.

Türkiye’de kültür sektöründeki her alanda olduğu gibi medya iletişiminde de kapana kısılmış, aynı çemberin içinde dönen, ezbere işleri ve alışkanlıkları bozmak istemeyen bir durum söz konusu. Bununla ilgili ağıt yakmadan önce yine bu işin köküne inerek neden ve nasıllarına bakmak, durumu biraz daha geniş bir çerçeve içinden analiz etmek ve belki de buna çözüm önerileri getirmek gerek.

‘Kültür sektöründe medya iletişimi’ konusunu seçerken iki kere düşünmem gerekti. Hangi ‘sektör’ ve hangi ‘medya’ hakkında yazacaktım ki? Kamu nezdinde bir sektör olarak rüştünü ispat etmemiş ‘kültür-sanat’tan mı bahsetmeliyiz yoksa ben bu yazıyı yazmaya başladığımda ülkenin en büyük medya grubunun başka bir gruba satıldığı haberini aldığımız ve tutuklu gazeteciler konusunda dünyada birinciliği kimselere kaptırmayan ‘medya’dan mı?

 Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2017 yılı Temmuz ayında yayınladığı rapora göre 2016 yılında çıkan gazetelerin kültür ve sanata ayırdığı yer edebiyat/tarih, eğitim/sınav, kurumsal, kültür/turizm/tanıtım, spor, magazin/moda/alışveriş, kadın/ gençlik/çocuk, bilim/bilişim/teknik, fikir/sanat gibi kategorilerle birlikte yalnızca yüzde 6.5. Bu kategorilerin başlıkları da kendi içinde tartışmalı. Örneğin ‘kurumsal’ içerikler neyi ifade ediyor? Gazetelerde sayfalarca yer alan ‘futbol’ başka bir kategoride mi değerlendiriliyor? Eğer değilse sporun bu kategori içine girmesini neye bağlıyoruz? Turizm ve tanıtım (!) gibi kategorilerle birlikte anılan ‘kültür’ haberleri neleri içeriyor? Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın birlikte olmasından dolayı böyle bir kategori var herhalde. Ancak buradaki kültürün içine edebiyat, tarih vb. girmiyorsa bu kategorinin içeriği nedir? Ya da ‘fikir’ ile birlikte anılan ‘sanat’ kategorisindeki ‘fikir’ nedir? Fikir nasıl bir kategoridir? TÜİK tarafından hazırlanan aynı raporda ‘kültür/turizm/tanıtım’ başlıklı kategoride yayımlanan dergilerin oranı ise yüzde 7.5 olarak verilirken, ‘fikir/sanat’ yine kendini ‘diğer’ kategorisinde ekonomi/ticaret/finans, magazin/ moda/alışveriş, kadın/gençlik/çocuk, bilim/bilişim/teknik gibi konularla beraber yüzde 30’luk bir dilimde buluyor. Bu noktada elinizde tuttuğunuz bu yayının da hangi kategoriye ve dilime girdiğini tahmin etmenin zorluğu ve bunun rakamlarla ifade edildiğinde ne kadar önemli olduğunu söylememiz pek doğru olur. İşin radyo ve televizyon kısmına geldiğimizde ise RTÜK tarafından yapılan kategorizasyonlarda da farklı bir şey görmüyoruz. ‘Kültür programları’ kategorisi içinde belgeseller, bilgi-kültür yarışmaları, kültür-sanat programları, yaşam tarzı ve eğilimlerle ilgili yapılan programlar, sektör tanıtım programları ve gezi programları gibi alt başlıklar görüyoruz. Müzik programları, video klipler ve konser yayınları ise ‘eğlence’ kategorisine giriyor. ‘Kültür’ ve ‘eğlence’nin ayrıştığı o ince çizgide ise milli yas dönemlerinde iptal edilen konser ve festivalleri görebilirsiniz. RTÜK ‘kültür programları’ kategorisinin tanımını ise şöyle yapıyor: “Toplumun düşünce ve hayat şekline konu teşkil eden ve nesilden nesile aktarılan inanç, bilgi ve uygulamaların korunması, geliştirilmesi, yayılması ve zenginleştirilmesi amacıyla hazırlanan program türü.” Bu kategoride yer alan kültür-sanat programları ise şöyle tanımlanıyor: “Toplumun düşünce ve hayat şekline konu teşkil eden ve ne- silden nesile aktarılan inanç, bilgi ve uygulamalarının, kültürel ürünlerin ve güzellik, tasarım ile duygu aktarımlarının yansıtıldığı, tanıtıldığı ve sanatın her dalıyla ilgili güncel ya da tarihsel gelişmeleri anlatan program türü.” TÜİK ve RTÜK’ün internet sitelerinde radyo ve televizyondaki kültür-sanat içerikli programların oranı ile ilgili bir bilgi bulmak ise mümkün değil.

TÜİK ve RTÜK’ün bu tuhaf kategorizasyonlarını bir kenara bırakırsak gazete ve dergilerin binde birlerle ifade edilen kültür-sanat içerikleri üzerinden Türkiye’deki kültür sektöründe medya iletişimini ve bunun yansımalarını değerlendirmemiz kendi içinde oksimoron sonuçlar doğuracaktır. Geleneksel olarak yapılan basılı yayıncılığın tüm dünyada gerilediği, basılı gazete ve dergilerin her geçen gün kapandığı, tirajların düştüğü, ekiplerin küçüldüğü, kaynakların azaldığı bir noktada bu alandaki medya iletişimi hakkında yazmak da zorlu bir karar oldu. İşbu yazıda dijital medya ve onun bir parçası olan sosyal medyaya değinmeyeceğim. Zira o konu başka bir yazıyı ve daha ayrıntılı bir incelemeyi hak ediyor. Bu nedenle bu yazı ile kültür-sanat alanında gazete, dergi, televizyon ve radyo üzerinden geleneksel medya iletişimine odaklanacağım. Bunu yaparken de medyanın durumundan çok kurumların, markaların ve etkinliklerin bu alana bakış açıları üzerine bir analiz yapacağım. Bu noktada da sözü yine kültür-sanat alanında profesyonel olarak medya iletişimi yapan kişilere vereceğim.

Odaklı iletişim, özenli işler: kültür-sanat iletişimi ajansları

2014 yılında İKSV’den ayrıldıktan sonra iş aradığım bir dönemde yolum bir iletişim ajansıyla kesişmişti. Hiçbir zaman ajansta çalışmak istemememe rağmen bu ajansın kültür-sanat alanında işler yapan yeni bir müşterisi vardı ve bu müşteri ekipte kültür-sanat alanında uzman bir iletişimci istiyordu. Yaptığımız tüm görüşmelerde her türlü konuda anlaşmışken son görüşmede ajans başkanı bana bu müşteri dışında kalan vaktimde diğer müşterilere vakit ayırmam gerektiğini, en önemli ve büyük iki müşterisinin (müşterilerin önemi ve büyüklüğü ödedikleri paraya göre hesaplanıyordu) bir inşaat firması ile bir traktör firması olduğunu söylemişti. Bu noktada gerçekten anladım ki bu ‘iletişimci’lerin gözünde çağdaş sanat sergileri, müzik festivalleri, kültürel değişim programları düzenleyen bir kurum için iletişim yapmak ile bir inşaat firması için basın toplantısı düzenlemek veya bir traktör firması için basın bülteni yazmak arasında hiçbir fark yoktu. Ajans başkanına bu şekilde çalışmak istemeyeceğimi belirterek bu işi reddetmiştim. İşte bu noktada kültür-sanat odaklı iletişim yaparken bu işin uzmanlık ve tutku gerektirdiğini bilen insanların kurduğu ajanslar bu yazıya ve bana ilham veriyor.

Türkiye’de de kültür-sanat odaklı iletişim yapan ajanslar son yıllarda giderek arttı. 2012 yılında Zümrüt Burul ve İrem Tümer ortaklığında kurulan sinemadan tiyatroya, televizyondan güzel sanatlara kadar kültür-sanat sektörünün her alanında faaliyet gösteren bütünsel bir iletişim ajansı olan İletişim Deposu oyunculara iletişim danışmanlığıyla medya ilişkileri yönetimi sunmanın yanında kültür-sanat alanında birçok kurum, marka ve etkinliğe de müşterilerinin sektörün en güncel pratikleri konusunda haberdar olmasına önem verirken müşterilerinin üretim ve iletişimi arasındaki noktaları da birleştiriyor. Batuhan Zümrüt tarafından 2015 yılında kurulan ZB Medya & İletişim, film festivallerinden televizyon programlarına, müzik albümlerinden yayınevlerine birçok farkı alandaki kültür-sanat kurum ve etkinliğine iletişim danışmanlığı veriyor. 2003 yılında Banu K. Zeytinoğlu tarafından kurulan bkz. iletişim ise bu alanın en eski ajanslarından biri olarak kültür sektöründen edebiyat, tiyatro, sinema gibi farklı alanlarda Türkiye Yayıncılar Birliği, Hep Kitap, Ada Müzik, Dost- lar Tiyatrosu, Baba Sahne gibi birçok kurum ve markaya iletişim hizmeti veriyor. Tüm bu gelişmelere paralel olarak Birleşik Krallık’ta 2009 yılında kurulan kültür-sanat odaklı iletişim ajansı Flint de Türkiye’de kendine önemli bir yer edindi.

2009 yılında Londra’da iki ortak tarafından kurulan Flint şu anda Birleşik Krallık, Hindistan ve Türkiye ofisleriyle birçok kurum, kişi ve markaya hizmet veren bir iletişim ajansı. Ortakların ikisi de altyapı ve tecrübe olarak kültür-sanat alanında çalışmış ve sonrasında da yine bu alanda hizmet vermek üzere güçlerini birleştirmişler. Kurulduktan kısa bir süre sonra birçok bilinen, saygın kurumla çalışarak başarılı işlere imza atan Flint, Londra’dan sonra 2011’de bu alanda çok büyük bir potansiyeli olan Hindistan’da Delhi’de ilk ofislerini açıyor ve burada da aynı şekilde büyümeye devam ediyor. Geçtiğimiz yılın sonunda yine Hindistan’da bu sefer Mumbai’de bir ofis açan Flint’in İstanbul macerası ise 2013 yılında başladı. Flint, Hindistan’da India Art Fair’ın iletişim kampanyasını yürütürken fuarın ortakları İstanbul’da da bir sanat fuarı (ArtInternational) dü- zenlemek üzere çalışıyordu ve fuarın iletişim kampanyasını yürütmek üzere Flint ile anlaştılar. Fuarın ilk edisyonunun düzenlendiği 2013 yılında Flint, İstanbul’da ofis açarak faaliyete geçmiş oldu. Hikayenin bundan sonrası aslında Türkiye’nin siyasi ve ekonomik durumuna paralel olarak inişli ve çıkışlı ilerledi. Flint’in ilk yılları biraz kendisini tanıtarak, kültür-sanat iletişiminin neden ek bir iş gibi değil de bütçe ayrılarak, alanında uzman ekipler tarafından yürütülmesi gerektiğini anlatmaya çalışarak geçti. Bu süreçte Sakıp Sabancı Müzesi, Rampa, Pozitif gibi büyük kurumlarla proje bazlı çalışan Flint İstanbul ofisi son yıllarda ise farklı bir müşteri portföyü ile ilerliyor. Bu sektördeki girişimcilerin, iletişimin uzun vadeli ve bu alanda profesyonel insanlarla yürütülmesi gerektiğini görmesi, bu noktada farklı talep ve kaygılarla hareket etmek istemeleriyle Flint yeni ve farklı müşteriler kazandı. Şu anda Performistanbul, Mamut Art Project, Anna Laudel Contemporary gibi müşterilerle çalışan Flint geçtiğimiz aylarda İKSV ile de proje bazlı olarak anlaştı. Flint, İKSV tarafından düzenlenen 4. İstanbul Tasarım Bienali ve İKSV tarafından koordinasyonu yürütülen Venedik Mimarlık Bienali Türkiye Pavyonu’nun iletişimini üstleniyor. Çalıştıkları kurumların ihtiyaçlarına göre hizmet veren Flint’in iletişim hizmetinin kapsamı yurt içi ve yurt dışı basın iletişimi, marka yönetimi, stratejik iş birlikleri, projelere içerik oluşturmak ve etkinlik yönetimi gibi geniş bir yelpazede.

Önceki yıllarda kültür-sanat alanında birçok kurumda ve farklı pozisyonda çalışan ve hâlen Flint iletişim ajansında Türkiye Direktörü olarak çalışan Funda Küçükyılmaz, Türkiye’deki kapana kısılmış kültür-sanat medyasını ve bu noktada sundukları iletişimi ve hizmetleri şöyle değerlendiriyor: “Çok dar bir alana kısılmış durumdayız. İşimizin en zor kısımlarından biri bu diyebilirim. Sürekli aynı yayınlardan aynı kişilere içerik gönderiyoruz. Londra ofisindeki çalışma arkadaşlarıma bazen özeniyorum, hepsinin her alan için ayrı hazırlanmış sayfalarca basın listesi varken biz burada kılı kırk yarıyoruz. Bu, bence ciddi bir sorun. Kültür-sanat alanında iletişim yapalım diyorsak, bu alanın farklı kollarında yazı yazabilen yazarlara ve bunları yayınlayacak yayınlara ihtiyaç var. Çoğu gazete bitik durumda. Gazetelerin kültür-sanat editörlerine gönderdiğiniz çoğu e-postaya yanıt gelmiyor. Çünkü az insan, çok iş politikasıyla hiçbir şeye yetişemiyorlar ya da daha da kötüsü, sadece tepeden inme içerikleri giriyorlar. Aylık yayınlarda da durum pek farklı değil. Bu alanda çalışan çok az aylık yayın var. Bu nedenle ‘lifestyle’ dediğimiz daha aktüel yayınlara kayıyoruz çoğu zaman. Dijital mecralar biraz daha rahatlatıyor bizi ama tabii ki onlar da yeterli değil.”

Küçükyılmaz bu noktada çalıştıkları kurumların vizyonları ile örtüşmenin öneminden de şöyle bahsediyor: “Performistanbul, Mamut Art Project ve Anna Laudel Contemporary’nin kurucuları projeleri için en önemli yatırımın iletişim olduğunu ve bunu alanında uzman kişilerle birlikte yürütmeleri gerektiğini yolun en başından beri bilen ve buna göre ilerleyen; alanlarında öncü diyebileceğimiz girişimciler. Flint her şeyden önce sadece kültür-sanat sektöründe uzmanlaşmış bir ajans ve bu bizi birbirinden farklı alanlarda projeler ve firmalarla çalışan iletişim ajanslarından ayıran en büyük fark. Tüm ofislerimizde alanında tecrübeli, yetenekli ve kültür-sanat sektörüne hâkim kişilerle çalışıyoruz ve en önemlisi işlerini severek, tutkuyla yapan takımlar oluşturmaya özen gösteriyoruz. Kültür-sanat sektörü derken aslında sadece galeri ve müzelerden bahsetmiyoruz; çalıştığımız projeler bu alanda açılan gastronomiyi de içine katan mekânlar, tasarım ve mimari projeleri, kültürel miras gibi geniş bir yelpazeye yayılıyor. Buna paralel olarak da ekibimizde çalışanlar farklı dallarda uzmanlaşarak ilerliyor. Mesela tasarım ve mimari projelerinde çalışan ekiple görsel sanatlara yönelik çalışan ekibimiz farklı. Bu geniş perspektifteki uluslararası tecrübe Flint’i ayrıştıran en önemli özelliklerden.” Özellikle Türkiye’deki birçok kültür-sanat kurumunun geleneksel anlamda hizmet veren büyük ajanslarla çalıştıklarında gerekli özenin gösterilmemesinden ve vakit ayrılmamasından şikayetçi olduğunu belirten Küçükyılmaz: “Kendi kişisel gözlemimden yola çıkarak söyleyebilirim ki ben aslında ajanslardan korkan ve bir ajansta çalışmaktan çekinen biriydim ama Flint ile birlikte gördüm ki bu alanda farklı bir çalışma modeli mümkün. Flint kaba tabiriyle ajans denince akla geldiği gibi her işe atlayan bir kurum değil. Verdiği hizmetin değerini ve kalitesini düşürecek adım atmıyor ve çalıştığı projelerin sayısına orantılı bir şekilde ekibini büyütüyor. Bu, pek görmeye alışık olmadığımız, hem çalışan olarak bizim hem de hizmet verdiğimiz kurumlar için fark yaratan bir durum.” Flint’in doğduğu Birleşik Krallık’ta uzun süredir sadece kültür-sanat alanında çalışan iletişim ajansları var ve buna paralel olarak gelişmiş bir yayıncılık anlayışı var. Ayrıca yine kültürel iletişim sektörünün bugüne gelmesinde rol oynayan önemli dinamikler var. Bunun başında da ülke yönetiminin stratejik bir şekilde uyguladığı yaratıcı endüstriler politikası geliyor. Bunun neticesi olarak Birleşik Krallık’ta kültür-sanat üretimleri arttı, kişisel girişimler teşvik edildi ve bugün kültür endüstrisinin geldiği noktada ona paralel gelişen ihtiyaçları karşılamak ve daha iyiye götürmek üzere sadece bu alana yönelik yayınlar ve iletişim ajansları sektörde önemli bir yere sahip oldu.

Geçtiğimiz yıllarda alana giren ama şimdiden birçok müşteriyle doğru iletişim kampanyaları geliştiren zu’nun kurucu ortaklarından Uğur Yüksel ajansın kuruluş hikayesini sektörün ihtiyaç ve şikayetlerine bir cevap olarak görüyor: “zu’nun kuruluşu bizimkinden çok, sinema sektörü başta olmak üzere güncel sanat, edebiyat ve müzik dünyasından arkadaşlarımızın şikayetleri ve önerileriyle şekillendi diyebiliriz. Kişiselde de birlikteliğimizde de yaptıklarımızın sinema, kültür ve sanat sektöründe bir ihtiyaç olduğunu bize de fark ettirmiş olmalarıyla yani… Tam o dönemde Yeşim Ustaoğlu yeni filmi ‘Tereddüt’ için benimle görüşmek istediğinde yolun başlangıcının bu olduğunu hissettik ve güçlerimizi birleştirerek zu’yu kurduk. Sevdiğimiz şeyleri yaparak, sevdiğimiz projeler ve insanlarla birlikte olarak, samimiyetten ve iyilikten uzaklaşmadan, hayata daha çok katarak ilerlemek ve yaşama devam etmek isteğiydi en büyük amacımız. !f İstanbul’u yıllardır bu duyguyla yaptık mesela. Yeşim Ustaoğlu ile ‘Tereddüt’ projesinde birlikte çalışmak, o dönem, filmin medyada yer aldığı tartışmalara da bakınca, bu amaca ikinci bir projeyle de yaklaşabildiğimizin kanıtı oldu. Sonra devamı da geldi. Nilipek ile hem basın iletişimi ve menajerlik, Cemal Toktaş ve Nergis Öztürk’ün kurdukları Taşra Kabare tiyatrosu ve mekanının tüm basın iletişimi, Mamut Art Project 2017 edisyonu, Uluslararası Boğaziçi Film Festivali, ‘Kar’ ve ‘Sarı Sıcak’ film- leri derken Eis Ten Polin, Nejat Dimili ve Ediz Hafızoğlu’nun albümleri, Can Evgin’in ‘Paul Mccartney 1985’ isimli videosuna kadar pek çok farklı alandan projenin basın iletişimini yaptık. Şu anda da Yeşim Ustaoğlu ve Nilipek’in kişisel basın iletişimlerinin yanı sıra Emre Akay’ın çekimleri bu yaz gerçekleşecek filmi ‘Av’ın iletişimini yürütüyoruz.” Yüksel’e çalıştıkları kurum ve markalara ‘kültür-sanat odaklı iletişim’ hizmeti verirken geleneksel iletişim ajanslarından nasıl ayrıştıklarını ve ku- rumların veya kişilerin onları özellikle tercih etme sebeplerini sorduğumda şöyle cevaplıyor: “Aldığımız yorumlar ve işlerimizin sonuçlarına baktığımız- da bunun ilk yanıtının projeyi sahip- lenmemiz olduğunu söyleyebilirim. Şu ana kadar yaptığımız seçimler ya da çeşitli referanslardan duyarak bize ulaşan kişilere ve kurumlara baktığımızda bunun doğru bir yanıt olabileceğini düşünüyorum. Çalıştığımız her iş bizim yazdığımız, çektiğimiz, filmin oyuncu seçimine, albümün ya da kita- bın kapağına, hatta sosyal medya gör- sellerine kadar bizim karar verdiğimiz, kendi ürettiğimiz bir işmiş gibi oldu. Sırf bunun için projenin doğum anından başlamayı tercih ediyoruz; daha çok sahiplenebilmek, işin içeriğini yaratmak ve özümsemek, sunuma giden kurgusunu yaparken bunu aşkıyla ve eleştirisiyle yapabilmek için… Bir de, kuruluş aşamasındayken en sık konuştuğumuz şeylerden biri de, ‘müşteri’yle ‘arkadaş olup olmamak’tı. Sistemin bize öğrettiği şekilde çalışıp ‘profesyonel’ mi olacaktık yoksa kendimiz olup amatör ruhla devam mı edecektik? Bugüne kadar ikimizin de getirdiği pek çok deneyim, işlerimizi hiçbir zaman işten ibaret görmeyip çalışanlarla arkadaş da olabileceğimiz, gerekirse aileye dönüşebileceğimiz alanlar yarattığımızı gösteriyordu. Özellikle !f İstanbul bunun en somut örneğiydi. Ve zamanla gördük ki arkadaş olmak, aileye dönüşebilmek bizim kaçamayacağımız bir şeydi ve çalıştığımız insanların en büyük ihtiyacı da buydu. Ve sonrasında basın ve sosyal medya iletişiminden çıkarak gösterimler, festivaller, imza günleri, konserlerde bir ekip olarak görünmeye, iş bittiğinde bile görüşmeye, kimi zaman da bir sonraki projenin doğum anında birlikte olarak da hayata devam ettiğimizi gördük. Bu da güven ve sevgiyi taşıdı böylece, tüm projelerimiz boyunca.”