2002 yılında Avrupa ve Kuzey Amerika’nın önde gelen 18 müzesi tarafından “Evrensel Müzelerin Önemi ve Değeri” (Declaration on the Importance and Value of Universal Museums) hakkında bir bildirge yayınlandı. Bu bildirge aracılığıyla müzeler, farklı kültürlere ait eser alımının ve sergilenmesinin önemini ön plana çıkarmayı hedeflemişti. Bu tür evrensel müzelerin, farklı antik kültürlere ait tarihi eserleri kendi bünyesinde bulundurması, kültür mirasının bütünlüğü adına bir problem oluşturmaktaydı. Ancak bu 18 müze, bünyelerine yer alan bu antik eserlerin, farklı kültürlerin tanıtımına fayda sağladığını öne sürmekteydiler.
Bu noktada evrensel müzeler ile kültür mirası konusunda farklı bakışaçılarının çarpıştığı tartışmalar bir süredir devam ediyor. Bazı görüşlere göre antik kültürlere, özellikle Yunan ve Mısır uygarlıklarına ait eserlerin farklı ülkelerdeki müzelerin koleksiyonlarında yer alması, kültürel mirasın korunması perspektifiyle ele alınıyor. Bu görüş evrensel müze anlayışının farklı kültürlerin tanıtımı için önemini vurgularken, bazıları ise eserlerin ait oldukları ülkede kalması gerektiğini savunuyor.
Artsy tarafından yayınlanan yazıda ise, “evrensel müze” kategorisinde bulunan müzelerin, “evrensellik” çatısı altına sığınarak, antik eserleri ait oldukları ülkeye iade edilmesini engellemeye çalıştıkları belirtiliyor. Kenya Ulusal Müzesi Direktörü George Abungu da evrensel müzelerin evrensellikten uzak olduğunu; bütünüyle ideolojik ve politik amaçlar barındırdıklarını söylüyor. Abungu ayrıca, “evrensel müze” başlığı altındaki bu müzelerin dünya mirasını korumak yerine, yalnızca kendi müze koleksiyonlarının gelişimini düşündüklerini de ekliyor.
Evrensel müze argümanının ortaya çıkışı ise Elgin Mermeri (Parthenon Mermeri) sorunu olarak gösteriliyor. Bu mermer yapıtların Akropolis’ten sökülmesinden 200 sene sonra, Yunan hükümeti, yapıtların Yunanistan’a iadesi için harekete geçmişti. Ancak yapıtlara sahip olan British Museum, Yunan hükümetinin bu talebini kesin olarak reddetmişti. Bu dava boyunca, birçok kişinin mermer yapıtların ait oldukları Parthenon Tapınağı’nda yer alması gerektiğini savunmasına rağmen, müze yetkilileri bir anlaşma yapmaya yanaşmamıştı.
Hellenic Copyright Organization Genel Müdürü İrini A. Stamatoudi ise, British Museum’un bu tavrının “evrensel müze” anlayışına tamamen ters düştüğünü ve kültür mirasına saygı göstermediklerini belirtti.
Günümüzde halen ırk, tarih ve kültürel miras hakkındaki tartışmalar devam etmekte. Dünyanın önde gelen müzelerinin Avrupa ve Kuzey Amerika’da yer alması da, yine “beyaz ırk” üstünlüğünü ve sömürgeci zihniyeti konularını da tekrar gündeme getiriyor. Antik yapıtların ait oldukları ülkede kalması ya da farklı bir müzede sergilenme konusuna günümüzde halen çözüm aranıyor.
