SALT; 2011 yılında ilk açıldığında İstanbul kültür sahnesi hem ürettiği programlar ve araştırmayı merkezine alan yapısı, hem de diğer “kurum” ve “marka”lardan ayrışan yönetim ve iletişim kurgusu ile çok farklı bir şeyle karşı karşıya kalmıştı. SALT; kendini bir “kültür kurumu” olarak tanımlamıyordu, bir “logo”su olmadığı gibi bir marka olarak konumlanmak da istemiyordu. Aksine SALT Araştırma ve Programlar Direktörü Vasıf Kortun‘un yazı karakteri programı hakkında yazdığı blog yazısında belirttiği gibi SALT “olumlu ihtilaflara aracı olmayı, hata yapmamak uğruna deneysellikten vazgeçmemeyi, minörden majöre karşılaştığımız meselelere başka açılardan bakmayı, çok doğal olduğunu kabul ettiğimiz şeylerin biteviyeliğine kapılmamayı” amaçlıyor.

21. yüzyılda “kurum” ve “marka” gibi kavramların sıklıkla çeşitli başlıklar altında tartışmaya açıldığı, “logo”ların işlevini yitirdiği bir dünyada SALT; kuruluşunun temellerinde olan “görsel ve maddi kültürde kritik konuları değerlendirme, deneysel düşünceye ve araştırmaya yönelik yenilikçi programlar geliştirme” yaklaşımını tüm alanlarda var ediyor. Bu nedenle 2011 yılında Project Projects tarafından SALT için hazırlanan Kraliçe Open yazı karakteri, yıllar içerisinde farklı tasarımcıların da projeye katılmasıyla yeni sürümler elde etti ve bu şekilde SALT’ın görsel kimliği de her bir yazı karakteri ile değişim geçirdi. Değişmeyen tek şey SALT kelimesini oluşturan “S-A-L-T” harfleri oldu. Bu noktada SALT’ın yazı karakteri programını sadece bir “iletişim” unsuru olarak düşünmek ise hata olur, SALT’ın temeline aldığı maddi ve görsel kültür ile sürekli oynamak, araştırmak ve var olanı sorgulamak bu noktada yazı karakteri programında da açıkça görülebilir.

Bu noktada halen Sabancı Üniversitesi’nde grafik tasarım dersleri veren ve 2013 yılından beri gerçekleştirilen İstanbul Tipografi Seminerleri’nin (ISType) kuruculuğunu üstlenen Onur Yazıcıgil ve SALT’ın yazı karakteri Kraliçe’nin 10. sürümünü hazırlayan Ömer Faruk Güven ile SALT’ın yazı karakteri programı ve Kraliçe Raw üzerine konuştuk.

Onur Yazıcıgil (Sabancı Üniversitesi Öğretim Görevlisi / ISType Kurucusu)

• SALT’ın yazı karakteri programını iletişim, görsel kültür ve tipografi gibi konular ile ele aldığında nasıl buluyorsunuz? Sizce görsel kimliğinin bu şekilde değişmesi/yenilenmesi SALT’a ne gibi değerler katıyor?

Tipografi görsel iletişim tasarımının bel kemiğini oluşturan bir alandır. Diğer bir deyişle, dilin, sözcüklerin ve dolayısıyla düşüncenin görselleştirilmesidir. Görsel kimlik ise bir kurumun tavrını, ilkelerini yansıtmak amaçlı oluşturulan kurum anlayışının görsel varoluş biçimidir. Kendi görsel varoluşunun yanı sıra diğer kurum ve onların yansıttığı görsel kültürden kendisini ayrıştırmayı hedefler. Kurumları köklü kılan unsurlardan biri de icra ettikleri ilkelerin yanında köklü görsel kimliklerini sürdürebilmesidir. Bunu gerçekleştiren kurumlar ister istemez sosyal ve görsel hafızanın bir parçası oluyorlar. Sürdürebilir görsel kimliğin tarihinde karşımıza daha çok çıkan bir dizi tasarım kararlarının statik olarak sisteme dönüşmesidir. Sistem denilen hadise ise tutarsızlığın tutarlı hale getirilebilmesi için verilen bir dizi kararlardır. Ancak bu bahsedilen karar verme hali tasarımda ister istemez statik bir görüntü yaratır. SALT, bu bağlamda görsel kimlik kararını tartışmaya açık, deneysel düşüncelere yer veren yapısı ile örtüşebilecek sürekli olarak değişime ve yeniliğe uygun bir altyapı geliştirerek vermiştir. Bu sistemin temeli statik bir şekilde tasarlanmış yazıtipinin içinde yer alan S-A-L-T harflerinin belli aralıklarla davet edilen tasarımcılar tarafından tekrardan yorumlanarak devamlı değişimi temsil eden devimsel bir yapıdır. Bu sistem yeri geldiği zaman geleneksel okuma biçiminden uzak şekilleri cömertçe kullanarak okuyucuyu bağlamsal düşünmeye davet etmektedir. Bunun sonucunda kurum ile okuyucu arasında daha etkileşimli bir ilişki oluşmaktadır.

• Bir kurum için logo hazırlamak ile bir kurum için yazı karakteri hazırlamak arasında nasıl bir fark var?

Her ikisi de sistem tasarımdır. Farklı boyut, mekan ve malzemelerde çalışmaları tahayyül edilerek oluşturulur. Bunun için olabildiğince optimize edilmiş görsel kombinasyonlardır. En büyük fark yazıtipi tasarımının doğrudan anlamsal kombinasyonlar içermesidir. Logo tasarımı daha çok kristalleşmiş yekpare bir görüntü ortaya çıkarır ve beklenmedik davranışlar göstermemesi amaçlanır. Ancak yazıtipi tasarımı doğası gereği beklenmedik davranışlarda bulunur. Ortalama 26 üzeri 26’lık harflerden oluşan permütasyon içerdiği için muazzam bir görüntü optimizasyonudur. Bir yazı okurken soyut şekillerden oluşan alfabenin harflerini bir araya getirerek hayal gücümüzün tecrübesi ile somutlaştırıyoruz. Bu şekilde daha kompleks ve detaylı bilgileri işleyebiliyoruz. Logo tasarımı kristalleşmiş ve senaryosunu tamamlamış bir görüntü olduğu için ister istemez belli bir süre maruz kaldıktan sonra okumaktan ziyade bakmaya yönlendirir.

• Sizce bir kurumun logo kullanmak yerine bir yazı karakteri ile oluşturulmuş görsel kimlik kullanmasının ne gibi olumlu veya olumsuz sonuçları var?

Kurumun nasıl hedefleri olduğuyla doğrudan ilintili bir soru bu. Eğer söz konusu kurum sanat, tasarım ve kültür alanlarında var olmayı hedefliyorsa hatları çok keskin kristalleşmiş logo tasarımından ziyade yazıtipi ile oluşturulmuş ve belli aralıklarla bir program çerçevesinde değişime gitmesi onun için büyük bir avantajdır. Bu şekilde kendi içinde ve dışında dahil olduğu sanat faaliyetlerine ek olarak “kültürel” bir faaliyeti icra ederek görünürlüğüne olumlu katkılarda bulunur. Böyle değişimler benimsendiği zaman kendi içinde mini bir görsel festival havası yaratır. Kendi çalışanlarını bile heyecanlandırır ki o zaman ister istemez dış kitlesiyle daha etkileşimli bir ilişki yaratır.

SALT’ın yazı karakteri programı Kraliçe’nin “Raw” adlı onuncu sürümü, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Grafik Tasarım Bölümü 3. sınıf öğrencisi Ömer Faruk Güven tarafından tasarlandı. SALT’ın kurum kimliği konusunun işlendiği “Afiş Tasarımı” proje dersi kapsamında tasarımı yapılan Raw, Şubat 2017’ye dek kullanımda olacak.

Tasarım sürecinde SALT’ın kimliği ve üretimlerini inceleyen Güven, Kraliçe Raw’u, kapsamlı bir kütüphane ile fiziki ve dijital belgelerden oluşan bir arşivi içeren SALT Araştırma odağında hazırladı. Küt ve kaba biçimlerden oluşan Raw, yansıttığı ham görüntüsüyle araştırma, arşiv oluşturma ve belgeleri kamunun erişimine açma süreçlerine gönderme yapıyor.

Ömer Faruk Güven (Tasarımcı // Kraliçe Raw)

• SALT’ın yazı karakteri programını iletişim, görsel kültür ve tipografi gibi konular ile ele aldığında nasıl buluyorsunuz? Sizce görsel kimliğinin bu şekilde yenilenmesi SALT’a ne gibi değerler katıyor?

SALT’ın yazı karakteri programı, kimlik problemine farklı bir açıdan çözüm bulması bakımından bence oldukça önemli. Kraliçe’nin karakterleri tipografik anlamda oldukça iyi görünüyor. Kraliçe’nin afişlerde, bilgilendirici metinlerde ve dijital ortam kullanımında sorunsuz biçimde uygulanabilir olduğunu düşünüyorum. (Bu görüşümü Kraliçe’nin Source versiyonu için genel anlamda söylüyorum. Mesela Kraliçe Uncertain versiyonunun özellikle küçük boyut kullanımında okunmazlık durumunun söz konusu olduğunu tahmin ediyorum veya bu versiyonun varsayıyorum yönlendirme tabelası için uygulama probleminin olabileceğini tahmin ediyorum.) Kraliçe’nin versiyonlarının olması iyi bir olay. Sabit yazı karakterine bağlı kalınsaydı belki de izleyiciler açısından bu durum bir süre sonra sıkıcı bir hal alabilirdi. Görsel kimliğin bu şekilde yenilenmesi SALT’ın yenilikçiliği, arayışı ve şüpheciliği açısından tutarlı bir olay. Aynı zamanda SALT’ın güncelliğini de desteklediğini düşünüyorum.

• Bir kurum için logo hazırlamak ile bir kurum için yazı karakteri hazırlamak arasında nasıl bir fark var?

Bir kurum için logo tasarlamak kurumun yaptığı işi, vizyonunu, misyonunu, aktarmak istediği hissiyatı vs. izleyiciye sunması demek bir bakıma. Yani kurumun görsel yüzünü tasarlamak demek. Fakat SALT en başta ticari bir marka değil. Sürekli arayış içerisinde olan, bir şeyleri gün yüzüne çıkarmak isteyen, çıkardıklarını sergileyen ve gösterime sunan bir kurum. Böyle bir kurum için taşıdığı kaygılar açısından logo elbette ki sınırlayıcı olurdu. Fakat yazı karakteri bu kaygıları ortadan kaldırarak SALT’ın kurum kimliği için iyi bir çözüm olmuş.

• Bir kurumun logo kullanmak yerine bir yazı karakteri ile oluşturulmuş görsel kimlik kullanmasının ne gibi olumlu veya olumsuz sonuçları var?

Olumlu sonuçlardan bahsedecek olursam, kurumun kendini sınırlamaktan kaçınması, sürekli yenilenen versiyonlar ile izleyicilerinin karşısına çıkması. Tabii bu belki de tipografi ile ilgilenen biri olduğum için benim hoşuma gidiyordur. SALT’a daha çok araştırma birimini kullanmak için gelen, sergileri dolaşan ve SALT’ın yazı karakteri programı konusunda bihaber olan kitlenin de varlığı da bir gerçek. Onlar için de alışılagelmiş bir kurum kimliği tarif etmek dışında herhangi bir sorun olabileceğini düşünmüyorum bu sistemin. Çünkü SALT’ın mevcut yapısı doğrultusunda hazırlanan materyaller, tasarımlar oldukça yalın bir biçimde ve sistem de biraz aşina olunca kavranabilir nitelikte bence.

• SALT için ürettiğiniz Kraliçe Raw, “fiziki ve dijital belgelerden oluşan bir arşivi içeren SALT Araştırma” odağında hazırlanmış. Bu noktada Kraliçe Raw’ın fiziki ve dijital kullanımlarında da bir uyum söz konusu mu? Yazı karakterinin fiziksel ve dijital kullanımlarında bir fark var mı?

Kraliçe Raw’u SALT Araştırma’dan esinlenerek tasarladım. Küt ve kaba biçimlerden oluşan Kraliçe Raw, yansıttığı ham görüntüyle araştırma, arşiv oluşturma ve belgeleri kamunun erişimine açma süreçlerine gönderme yapıyor. Kraliçe Raw’un dijital ve fiziksel kullanımları arasında herhangi bir fark yok. Her iki kullanıma da uygun biçimde tasarlamaya özen gösterdim.

Kraliçe’nin bugüne kadarki sürümlerine göz atmamız gerekirse:

• Sürüm 1.0, Aralık 2010: Kraliçe Open; Timo Gaessner, S-A-L-T harfleri ile Project Projects (New York)
• Sürüm 2.0, Eylül 2011: Kraliçe Marble; S-A-L-T harfleri ile Dries Wiewauters
• Sürüm 3.0, Ocak 2012: Kraliçe Uncertain; S-A-L-T harfleri ile Sulki & Min
• Sürüm 4.0, Mayıs 2012: Kraliçe Contrast; S-A-L-T harfleri ile Alpkan Kırayoğlu
• Sürüm 5.0, Eylül 2012: Kraliçe 2way; S-A-L-T harfleri ile Thirst
• Sürüm 6.0, Ocak 2013: Kraliçe Hacked; S-A-L-T harfleri ile ECAL/Anna Bitzer
• Sürüm 7.0, Ocak 2014: Kraliçe Color; S-A-L-T harfleri ile Sueh Li Tan
• Sürüm 8.0, Kasım 2014: Kraliçe Deep Blue; S-A-L-T harfleri ile Åbäke
• Sürüm 9.0, Ekim 2015: Kraliçe Schizoid; S-A-L-T harfleri ile Sarp Sözdinler
• Sürüm 10, Ağustos 2016: Kraliçe Raw; S-A-L-T harfleri ile Ömer Faruk Güven